Dòng vốn đầu tư ngoài ngân sách, bao gồm nguồn lực từ khu vực tư nhân trong nước, hợp tác công-tư (PPP) và các hình thức xã hội hóa, đang ngày càng trở thành kênh bổ sung quan trọng cho đầu tư phát triển. Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả của dòng vốn này, cần thiết phải có một hệ thống quản lý minh bạch, thống nhất, cũng như nâng cao năng lực điều hành dự án từ khâu chuẩn bị, thực hiện đến vận hành và giám sát.

Theo báo cáo giám sát, đánh giá tổng thể đầu tư năm 2024 của Bộ Tài chính, mới chỉ có 84 đơn vị báo cáo trên Hệ thống Thông tin quốc gia về đầu tư. Trong năm 2024, có 1.290 dự án được chấp thuận chủ trương đầu tư; số dự án thực hiện đầu tư trong kỳ là 8.014 dự án; tổng vốn đầu tư đăng ký trong năm là 1.246.781 tỷ đồng, tổng vốn đầu tư thực hiện trong năm là 305.210 tỷ đồng. Đáng chú ý, có 4.204 dự án đã đi vào khai thác, vận hành; 2.777 dự án có lợi nhuận, tổng số tiền nộp ngân sách lên đến khoảng 67.532 tỷ đồng.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất cập trong quản lý đầu tư. Trong năm 2024, có 2.516 dự án được kiểm tra, đánh giá, trong đó có 1.667 dự án vi phạm quy định liên quan đến quản lý đầu tư; 324 dự án bị thu hồi giấy chứng nhận đăng ký đầu tư và 2.605 dự án phải điều chỉnh giấy chứng nhận đăng ký đầu tư. Những con số này cho thấy chất lượng công tác chuẩn bị, thẩm định, giám sát và hậu kiểm vẫn còn nhiều hạn chế.

Nguyên nhân được chỉ ra là do một số dự án gặp vướng mắc về thủ tục đầu tư, các quy định pháp luật chưa đầy đủ, chưa phù hợp hoặc có sự chồng chéo, mâu thuẫn giữa các quy định. Nhiều dự án gặp khó khăn, vướng mắc trong việc bồi thường, giải phóng mặt bằng làm ảnh hưởng đến tiến độ đầu tư các dự án; một số dự án chậm triển khai thực hiện do năng lực tài chính của nhà đầu tư còn yếu, công tác quản lý dự án còn nhiều hạn chế.

Để tháo gỡ những điểm nghẽn hiện nay, nhiều giải pháp đã được các bộ, ngành kiến nghị. Trước hết, Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành nghiên cứu, ban hành chính sách hỗ trợ doanh nghiệp khơi thông và ổn định nguồn nguyên vật liệu nhập khẩu; đưa ra những giải pháp tháo gỡ các vướng mắc về logistic; khuyến khích phát triển ngành công nghiệp phụ trợ phục vụ cho những ngành xuất khẩu chủ lực.

Về phía Bộ Tài chính cũng được kiến nghị tiếp tục nâng cấp, hoàn thiện Hệ thống Thông tin quốc gia về đầu tư để đảm bảo hệ thống vận hành thông suốt, hiệu quả, đáp ứng nhu cầu sử dụng, khai thác.

Các chuyên gia kinh tế nhận định, dự án sử dụng vốn ngoài ngân sách hiện đóng vai trò ngày càng lớn trong phát triển kinh tế – xã hội, nhưng đi cùng với đó là đòi hỏi khắt khe về năng lực quản lý, tính minh bạch trong triển khai và sự nhất quán của chính sách điều hành. Vì vậy, để khắc phục tình trạng báo cáo sơ sài, thiếu cập nhật và nâng cao hiệu quả quản lý các dự án vốn ngoài ngân sách, Việt Nam có thể nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế trong việc xây dựng cơ chế giám sát sau đầu tư (post-project review).

Đặc biệt, với các dự án có yếu tố đầu tư nước ngoài, tính ổn định và nhất quán của chính sách lại càng đóng vai trò then chốt. Những điều chỉnh đột ngột về giá, thuế, ưu đãi… nếu thiếu lộ trình rõ ràng sẽ dễ gây tâm lý lo ngại trong cộng đồng nhà đầu tư quốc tế, ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường đầu tư và uy tín quốc gia. Vì vậy, đảm bảo khung pháp lý ổn định, minh bạch và có khả năng dự báo là yêu cầu cấp thiết.

Ngày càng nhiều nỗ lực được đưa ra nhằm thúc đẩy sự phát triển của khoa học và công nghệ tại Việt Nam. Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) vừa chính thức giới thiệu Sàn giao dịch KH&CN Việt Nam, thông qua địa chỉ trực tuyến https://techmartvietnam.vn. Sàn giao dịch này được kỳ vọng sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các hoạt động nghiên cứu, sản xuất và thị trường, tạo tiền đề cho việc trao đổi công nghệ giữa các tổ chức và doanh nghiệp.

Sàn giao dịch KH&CN Việt Nam được triển khai theo mô hình hợp tác công – tư. Trong đó, Nhà nước sẽ tập trung đầu tư vào cơ sở hạ tầng và phát triển nền tảng trực tuyến cũng như chia sẻ cơ sở dữ liệu KH&CN. Đến nay, Sàn giao dịch đã tích lũy được thông tin về 600 công nghệ được chào bán dưới dạng thiết bị và máy móc. Ngoài ra, có 50 nhu cầu tìm mua công nghệ và 150 chuyên gia tư vấn, môi giới công nghệ đã đăng ký trên sàn.

Trong tương lai gần, các cơ quan liên quan sẽ tiếp tục hoàn thiện các tính năng của Sàn giao dịch. Điều này bao gồm các tiện ích như tương tác trực tuyến giữa cung và cầu công nghệ, dịch vụ tư vấn và môi giới công nghệ chuyên nghiệp. Bên cạnh đó, các công cụ thống kê số lượng và giá trị giao dịch cũng sẽ được tích hợp, cùng với các dịch vụ tư vấn về tài chính, sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ chuyên sâu.

Việc ra mắt Sàn giao dịch KH&CN Việt Nam là kết quả của quá trình nghiên cứu, đánh giá và áp dụng kinh nghiệm từ các mô hình tương tự trên thế giới vào điều kiện cụ thể của Việt Nam. Kể từ những năm 1990, mô hình sàn giao dịch công nghệ đã bắt đầu hình thành và phát triển mạnh mẽ tại các quốc gia như Mỹ, châu Âu và Trung Quốc. Đáng chú ý, Sàn giao dịch công nghệ Thượng Hải (STEX) của Trung Quốc được thành lập vào năm 1993 và đã trở thành một thành phần quan trọng trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của thành phố.

Ở Việt Nam, với định hướng phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, cùng với hạ tầng số ngày càng hoàn thiện, đã tạo tiền đề cần thiết cho sự phát triển của giao dịch công nghệ. Sự ra đời của Sàn giao dịch KH&CN Việt Nam được kỳ vọng sẽ trở thành một động lực tăng trưởng mới. Qua đó, góp phần quan trọng vào việc hiện đại hóa thể chế KH&CN và chuyển dịch mô hình phát triển kinh tế theo chiều sâu, hướng tới một tương lai phát triển bền vững.