Việc xác định vị trí của Trái Đất trong không gian không phải là một sự kiện ngẫu nhiên hay phụ thuộc vào hệ thống GPS như nhiều người thường lầm tưởng. Trên thực tế, các nhà thiên văn học sử dụng kính viễn vọng vô tuyến để bắt tín hiệu yếu ớt phát ra từ các hố đen siêu lớn ở trung tâm của các thiên hà xa xôi. Những tín hiệu này phải di chuyển hàng triệu năm ánh sáng để đến được Trái Đất và đóng vai trò như một ‘mốc tọa độ’ giúp xác định chuyển động, vị trí và tốc độ quay của hành tinh chúng ta.

Thông qua kỹ thuật trắc địa vô tuyến, các tín hiệu này được đồng bộ hóa từ một mạng lưới kính viễn vọng trên khắp thế giới, cung cấp dữ liệu cực kỳ chính xác cho các hệ thống định vị toàn cầu (GPS), điều hướng hàng không, theo dõi chuỗi cung ứng và giao dịch tài chính quốc tế. Tuy nhiên, ngành khoa học tiên tiến này đang phải đối mặt với một thách thức mới là sự phát triển không ngừng của các thiết bị không dây như Wifi, smartphone và mạng 5G, 6G.

Sự bùng nổ của các thiết bị tiêu dùng này đang chiếm dụng ngày càng nhiều dải phổ vô tuyến, gây ra sự nhiễu loạn nghiêm trọng đến tín hiệu thiên văn học. Tín hiệu vô tuyến từ vũ trụ rất yếu, trong khi tín hiệu nhân tạo trên Trái Đất lại mạnh hơn gấp hàng triệu lần, làm mờ hoặc che khuất những gì kính viễn vọng cần thu nhận. Thậm chí, các tần số từng được dành riêng cho nghiên cứu thiên văn cũng đang bị rò rỉ tín hiệu từ các thiết bị điện tử hoặc bị phân bổ lại cho mục đích thương mại.

Tình hình này đe dọa nghiêm trọng đến độ chính xác mà khoa học vũ trụ cần đạt được để duy trì các dịch vụ hiện đại mà xã hội đang phụ thuộc. Để giải quyết vấn đề, giới khoa học đề xuất thiết lập các ‘vùng im lặng vô tuyến’, nơi tín hiệu điện tử bị hạn chế nghiêm ngặt, hoặc xây dựng cơ chế bảo vệ các tần số dành riêng cho nghiên cứu.

Tuy nhiên, phổ vô tuyến hiện được quản lý theo từng quốc gia, khiến việc tìm kiếm giải pháp toàn cầu trở nên khó khăn. Trong bối cảnh công nghệ không dây tiếp tục phát triển mạnh mẽ, việc nâng cao nhận thức cộng đồng và xây dựng chính sách quản lý phổ sóng hợp lý là điều cấp thiết.

Nếu không có những giải pháp hiệu quả, bức tranh vũ trụ mà con người vẽ nên có thể sẽ bị nhiễu sóng bởi chính những tiện nghi hiện đại chúng ta đang sử dụng mỗi ngày. Sự phát triển của công nghệ không dây và sự phụ thuộc vào các dịch vụ hiện đại đòi hỏi chúng ta phải tìm ra giải pháp để bảo vệ ngành khoa học vũ trụ và duy trì độ chính xác cần thiết cho các dịch vụ này.

Giới khoa học đang kêu gọi sự hợp tác quốc tế và sự quan tâm của cộng đồng để giải quyết vấn đề này. Việc thiết lập các quy định và chính sách quản lý phổ sóng hợp lý sẽ giúp bảo vệ ngành khoa học vũ trụ và đảm bảo sự phát triển bền vững của công nghệ không dây.

Trong tương lai, việc nghiên cứu và khám phá vũ trụ sẽ đòi hỏi sự chính xác và độ tin cậy cao hơn. Do đó, việc tìm ra giải pháp để bảo vệ ngành khoa học vũ trụ và duy trì độ chính xác cần thiết cho các dịch vụ hiện đại là điều cấp thiết.

Bộ Khoa học và Công nghệ đang tích cực đẩy mạnh phát triển mạng 5G trên toàn quốc với mục tiêu tham vọng là 90% dân số có thể tiếp cận dịch vụ này vào cuối năm nay. Dựa trên báo cáo sơ kết 6 tháng đầu năm của Bộ Khoa học và Công nghệ, hiện tại chỉ có khoảng 26% dân số có khả năng tiếp cận dịch vụ 5G. Điều này cho thấy còn nhiều việc cần làm để đạt được mục tiêu đã đề ra.

Để thúc đẩy sự phát triển của mạng 5G, Bộ Khoa học và Công nghệ đã triển khai nhiều biện pháp quyết liệt. Một trong những biện pháp quan trọng là đẩy nhanh việc triển khai hạ tầng mạng 5G. Bên cạnh đó, Bộ cũng đang áp dụng các cơ chế hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp tham gia vào quá trình phát triển mạng 5G. Theo Nghị quyết số 193 của Quốc hội, các nhà mạng sẽ được hỗ trợ kinh phí để phát triển mạng 5G, bao gồm hỗ trợ 15% chi phí thiết bị nếu nhà mạng triển khai thêm 20.000 trạm trước ngày 31/12/2025.

Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đặt ra mục tiêu triển khai số trạm 5G đạt tối thiểu bằng 50% số trạm 4G trong năm 2025. Dự kiến đến hết năm 2025, số trạm 5G có thể đạt hơn 68.000, tương đương 57,5% số trạm 4G hiện nay và phủ sóng tới 90% dân số. Đây là một bước tiến đáng kể trong việc phát triển hạ tầng viễn thông của Việt Nam.

Sự phát triển của mạng 5G không chỉ giúp tăng tốc độ Internet di động mà còn cải thiện đáng kể chất lượng dịch vụ. Tốc độ Internet di động tại Việt Nam đã tăng mạnh từ 71 Mbps lên 146 Mbps. Điều này cũng giúp Việt Nam cải thiện thứ hạng trên bảng xếp hạng thế giới về tốc độ Internet.

Các nhà mạng lớn như Viettel và MobiFone đang tích cực triển khai mạng 5G với mục tiêu phủ sóng 5G toàn quốc. Họ không chỉ tập trung vào các khu vực thành thị mà còn hướng đến cung cấp dịch vụ cho người dân ở khu vực nông thôn. Điều này thể hiện cam kết của các nhà mạng trong việc hỗ trợ sự phát triển của công nghệ và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ, Nguyễn Mạnh Hùng, nhấn mạnh rằng hạ tầng số là hạ tầng chiến lược tại Việt Nam, quan trọng sánh ngang với giao thông và điện. Hạ tầng số đóng vai trò then chốt trong việc phục vụ cho chuyển đổi số, một quá trình quan trọng để đất nước phát triển bền vững trong kỷ nguyên công nghệ số. Bộ sẽ tiếp tục đẩy mạnh các nỗ lực để phát triển mạng 5G, góp phần xây dựng một nền tảng vững chắc cho sự phát triển của kinh tế và xã hội.

Công nghệ 5G có tiềm năng đóng góp lớn vào nền kinh tế châu Á – Thái Bình Dương, với con số dự kiến lên đến 130 tỷ USD vào năm 2030, theo một nghiên cứu gần đây của Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu (LKYSPP). Tuy nhiên, mức độ ứng dụng 5G trong khu vực ASEAN hiện còn chênh lệch đáng kể. Trong khi Singapore đã đạt mức ứng dụng 5G lên tới 48,3%, một số quốc gia thành viên ASEAN khác chỉ mới đạt dưới 1%. Các nhà nghiên cứu cho rằng nếu không có hành động phối hợp kịp thời, những chênh lệch này có thể làm sâu sắc thêm khoảng cách số và làm suy yếu năng lực cạnh tranh khu vực, khiến ASEAN bị tụt lại phía sau trong cuộc đua chuyển đổi số toàn cầu.

Giáo sư Vũ Minh Khương, Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu, Đại học Quốc gia Singapore, nhận định rằng sự hội tụ giữa 5G và trí tuệ nhân tạo (AI) chính là hạ tầng cho đổi mới sáng tạo, thúc đẩy các lĩnh vực như sản xuất thông minh, nông nghiệp chính xác, và giao thông tự hành. Nghiên cứu của LKYSPP, dựa trên các cuộc phỏng vấn chuyên sâu và khảo sát với hơn 400 chuyên gia đến từ 8 quốc gia ASEAN, chỉ ra rằng các chính phủ cần nhìn nhận 5G như một hạ tầng chiến lược cho AI, chứ không đơn thuần là nâng cấp viễn thông. Đồng thời, cần khẩn trương thu hẹp khoảng cách kỹ năng đang cản trở doanh nghiệp áp dụng công nghệ.

Để đảm bảo tương lai số của ASEAN, báo cáo đề xuất 5 ưu tiên chiến lược: Xây dựng các chiến lược phát triển 5G-AI quốc gia với lộ trình rõ ràng đến năm 2030; thành lập cơ quan điều phối có quyền hạn thực sự tại các quốc gia thành viên ASEAN; triển khai các chính sách bao trùm, tiên tiến nhằm tăng cường khả năng tiếp cận và đổi mới; phát triển hệ sinh thái AI thông qua hợp tác công – tư; triển khai các cơ chế giám sát mạnh mẽ để theo dõi tiến độ và cho phép điều chỉnh lộ trình. Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu đã thực hiện nghiên cứu này để cung cấp cái nhìn sâu sắc về tương lai của công nghệ 5G và AI tại khu vực ASEAN.

Tại Việt Nam, các nhà mạng viễn thông hiện chưa đầu tư đúng mức cho 5G. Giáo sư Vũ Minh Khương cho rằng Chính phủ cần chủ động điều phối giống như cách Singapore đang làm bằng cách kết nối các bên: nhà cung cấp công nghệ quốc tế, doanh nghiệp trong nước, người dùng và các quỹ tài trợ. Sự kết hợp giữa 5G và AI sẽ mở ra một kỷ nguyên mới cho trải nghiệm kết nối thông minh, góp phần định hình lại các ngành công nghiệp trong tương lai.

Chính vì vậy, khi nói đến năng lực cạnh tranh của AI, không thể bỏ qua vai trò chiến lược của mạng 5G. Việc ứng dụng và phát triển công nghệ này sẽ quyết định phần lớn khả năng cạnh tranh của các quốc gia trong khu vực ASEAN. Các quốc gia thành viên cần nhanh chóng thu hẹp khoảng cách về ứng dụng 5G để không bị tụt lại phía sau trong cuộc đua chuyển đổi số toàn cầu.