Ngày 20.7, hãng hàng không Alaska Airlines của Mỹ đã phải đình chỉ toàn bộ hoạt động bay do một sự cố công nghệ thông tin chưa được xác định rõ nguyên nhân. Sự cố này không chỉ ảnh hưởng đến Alaska Airlines mà còn tác động đến Horizon Air, một công ty con của hãng. Hậu quả là toàn bộ hệ thống bay của cả hai hãng phải tạm ngừng hoạt động, gây ra sự bất tiện lớn cho hàng nghìn hành khách trên khắp nước Mỹ.

Alaska Airlines vẫn chưa công bố nguyên nhân chính thức dẫn đến sự cố. Tuy nhiên, một số dấu hiệu ban đầu cho thấy có thể liên quan đến nhóm ransomware Scattered Spider, một thực thể đã gây ra nhiều vấn đề cho các hãng hàng không trên toàn thế giới. Sự cố này một lần nữa làm nổi bật tầm quan trọng của việc đầu tư vào an ninh mạng và xây dựng kế hoạch dự phòng toàn diện.

Các hãng hàng không cần nhận thức rằng trong thời đại kỹ thuật số, họ không chỉ đơn thuần là các công ty vận tải mà còn là các tổ chức công nghệ. Do đó, họ cần có cách tiếp cận phù hợp với an ninh mạng. Điều này bao gồm không chỉ việc bảo vệ hệ thống khỏi các cuộc tấn công mạng mà còn cần có khả năng phục hồi nhanh chóng khi xảy ra sự cố. Sự chuẩn bị và ứng phó hiệu quả là điều không thể thiếu để duy trì sự tin tưởng của khách hàng.

Sự cố của Alaska Airlines không phải là một sự kiện riêng lẻ mà là một phần của bức tranh lớn hơn về tình trạng an ninh mạng trong ngành hàng không. Trong những năm gần đây, đã có nhiều cuộc tấn công mạng nhắm vào các hãng hàng không trên toàn thế giới. Nguyên nhân sâu xa của vấn đề này nằm ở sự chuyển đổi số mạnh mẽ trong ngành hàng không trong thập kỷ qua.

Từ việc đặt vé trực tuyến, check-in tự động, đến quản lý hành lý và điều hành bay, hầu hết mọi khía cạnh của hoạt động hàng không đều phụ thuộc vào công nghệ. Điều này mang lại hiệu quả nhưng cũng tạo ra những lỗ hổng mới mà các tin tặc có thể khai thác.

Đằng sau những con số và báo cáo kỹ thuật là câu chuyện của hàng nghìn hành khách bình thường. Họ có thể là một gia đình chờ đợi kỳ nghỉ đã lên kế hoạch từ lâu, một doanh nhân cần tham dự cuộc họp quan trọng, hay một sinh viên đang vội vã về thăm gia đình. Mỗi chuyến bay bị hủy không chỉ là một con số thống kê mà là hàng trăm câu chuyện cá nhân bị gián đoạn.

Hơn nữa, tác động kinh tế của những sự cố như thế này là rất lớn. Alaska Airlines không chỉ phải chịu chi phí trực tiếp từ việc hủy chuyến bay và đền bù cho hành khách, mà còn phải đối mặt với thiệt hại danh tiếng lâu dài. Trong một ngành cạnh tranh khốc liệt như hàng không, sự tin tưởng của khách hàng là tài sản quý giá nhất.

Sau vụ rơi máy bay của Air India gần đây, câu hỏi về sức khỏe tâm lý của phi công đã trở thành một vấn đề nóng trong ngành hàng không. Mới đây, các nhà điều tra đang xem xét hồ sơ y tế của cơ trưởng Sumeet Sabharwal, người điều khiển chuyến bay Air India 171 gặp nạn hôm 12/6, khiến 241 người thiệt mạng.

Theo báo cáo sơ bộ ban đầu, các công tắc điều khiển nhiên liệu đã bị tắt ngay sau khi máy bay cất cánh, dẫn đến mất lực đẩy và rơi xuống khu dân cư ở Ahmedabad. Thông tin cơ trưởng Sabharwal từng nghỉ phép vì lý do tang chế và có dấu hiệu trầm cảm, càng khiến dư luận chú ý tới khía cạnh tâm lý, dù Air India nhấn mạnh chưa thể kết luận điều gì khi cuộc điều tra còn đang diễn ra.

Câu chuyện của Air India 171 không phải là trường hợp đơn lẻ. Ngành hàng không từng chứng kiến nhiều thảm kịch mà nguyên nhân được cho là đến từ nguyên nhân khủng hoảng tâm thần của phi công. Vụ Germanwings năm 2015 khiến 150 người thiệt mạng, xảy ra khi cơ phó Andreas Lubitz cố tình khóa cửa buồng lái, điều khiển máy bay lao vào núi tại Pháp. Điều tra cho thấy Lubitz từng bị trầm cảm nặng, che giấu bệnh và từng tìm kiếm thông tin về cơ chế khóa buồng lái.

Tương tự, giả thuyết về vụ tự sát của cơ trưởng cũng được đặt ra trong vụ mất tích của chuyến bay MH370 năm 2014. Dù chưa có bằng chứng chính thức, cựu Thủ tướng Australia Tony Abbott vào năm 2020 cho biết các quan chức Malaysia từ sớm đã tin đây là một vụ “giết người do tự sát”. Cuộc tìm kiếm chiếc máy bay đã bị đình chỉ vào tháng 1/2017 sau khi không tìm thấy dấu vết nào trong vùng tìm kiếm rộng 46.000 dặm vuông.

Ngoài ra, một vụ tai nạn năm 2013 của hãng hàng không Mozambique cũng được xác định là do cơ trưởng cố tình điều khiển máy bay rơi xuống đất, sau khi nhốt cơ phó bên ngoài buồng lái.

Khi tâm lý không được coi là yếu tố an toàn bay, theo dữ liệu do Bloomberg công bố năm 2022, nếu tính riêng, các vụ tai nạn do phi công tự sát, có thể là nguyên nhân tử vong lớn thứ hai trong các vụ rơi máy bay phương Tây từ năm 2012. Dù vậy, các chuyên gia cho rằng ngành hàng không vẫn chưa có biện pháp đầy đủ để xử lý vấn đề này.

Phi công bắt buộc phải trải qua kiểm tra sức khỏe định kỳ, nhưng nhiều người tránh né vì sợ mất giấy phép bay. Một nghiên cứu năm 2022 cho thấy hơn 56% phi công Mỹ từng né tránh việc khám sức khỏe vì lo ngại ảnh hưởng đến công việc. Trong khi đó, việc phát hiện sớm các dấu hiệu rối loạn tâm thần vẫn phụ thuộc chủ yếu vào khai báo tự nguyện.

Chuyên gia hàng không Marc Atherton nhận định: “Ngành hàng không toàn cầu có hệ thống quản lý rủi ro rất tốt về kỹ thuật và vận hành, nhưng lại thiếu chiến lược rõ ràng cho sức khỏe tâm thần – yếu tố sống còn trong an toàn bay”.

Tổ chức IPAAC – liên minh quốc tế hỗ trợ đồng nghiệp ngành hàng không – cũng cho rằng sức khỏe tinh thần nên được xem là một phần cấu thành an toàn bay. Họ kêu gọi mở rộng các chương trình hỗ trợ ẩn danh giữa các nhân viên cùng ngành để giúp phát hiện và can thiệp sớm.

Sau thảm kịch Germanwings, một số đề xuất cải tiến thiết kế cửa buồng lái nhằm tránh việc một phi công cố ý nhốt người còn lại bên ngoài – được đưa ra. Tuy nhiên, giới chức cảnh báo thay đổi đó có thể làm tăng nguy cơ bị xâm nhập buồng lái từ bên ngoài.

Năm 2023, Hội Hàng không Hoàng gia Anh (RAeS) công bố báo cáo cảnh báo rằng dù ngành hàng không đã có nỗ lực hỗ trợ nhân viên đối mặt với vấn đề tâm lý, nhưng vẫn thiếu hệ thống quản lý rủi ro tâm thần hiệu quả ngay từ đầu.

“Đã có nhiều tiến bộ toàn cầu trong lĩnh vực này”, ông Dave Fielding – Chủ tịch IPAAC chia sẻ. “Nhưng tất cả vẫn đang ở giai đoạn sơ khai và cần tiếp tục nỗ lực mạnh mẽ hơn”, ông nói.