Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) vừa bị chấn chỉnh sau khi 18 cán bộ bị khởi tố với cáo buộc nhận hối lộ hàng trăm tỉ đồng để cấp khống cho 10.000 giấy tiếp nhận hồ sơ đăng ký công bố sản phẩm cho một số công ty tại Hà Nội và các tỉnh thành. Đây không phải là vụ việc đầu tiên liên quan đến sai phạm về an toàn thực phẩm tại Cục này.

Trước đó, vào giữa tháng 5, cảnh sát điều tra đã bắt 5 cán bộ của Cục An toàn thực phẩm nhận tiền ‘bôi trơn’ của doanh nghiệp trong việc thẩm định, hậu kiểm và cấp phép công bố sản phẩm cho thực phẩm chức năng giả với số lượng lớn. Hai vụ việc này đã gây xôn xao dư luận.

Cục An toàn thực phẩm là cơ quan trực thuộc Bộ Y tế, có nhiệm vụ quản lý nhà nước về vệ sinh, an toàn thực phẩm, cấp phép lưu hành các nhóm sản phẩm như thực phẩm bảo vệ sức khỏe, thực phẩm dinh dưỡng y học, thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt; sản phẩm dinh dưỡng dùng cho trẻ đến 36 tháng tuổi…

Trong hai vụ việc trên, chính một số cán bộ ở Cục An toàn thực phẩm, theo cáo giác, đã ‘bùa’ tài liệu để hồ sơ của các doanh nghiệp từ không đạt thành đạt chất lượng. Điều đáng nói là cả hai vụ sai phạm về an toàn thực phẩm bị điều tra ở Cục An toàn thực phẩm đều có tên ông Nguyễn Thanh Phong, nguyên cục trưởng cục này.

Việc thẩm định hồ sơ, cấp đăng ký công bố sản phẩm buộc phải tuân thủ quy định pháp luật, quy trình và cả vấn đề đạo đức. Nếu không, từ đây sẽ tạo ra kẽ hở, len lỏi vào thị trường là sữa giả, thuốc giả, mỹ phẩm giả… và các bệnh lý ác tính là thật.

Nhìn lại hàng dài danh sách những ‘con sâu’ qua hai lần khởi tố cho thấy có không ít nhân sự ở cơ quan ‘đầu não’ về việc giữ gìn và đảm bảo an toàn thực phẩm cho cả nước là Cục An toàn thực phẩm thật sự có vấn đề. Nếu đúng như cáo buộc thì đó là thay vì đồng lòng thực hiện chức năng nhiệm vụ của đơn vị có trọng trách bảo vệ sức khỏe người dân, lại ‘đồng lòng bắt tay’ có tổ chức, cùng nhau sử dụng quyền năng của mình để kiếm lợi bất chính.

Lãnh đạo Bộ Y tế cho hay đã có phương án bổ nhiệm nhân sự và chỉ đạo để không làm gián đoạn công việc chuyên môn của Cục An toàn thực phẩm sau khi vụ việc bê bối xảy ra. Vấn đề là làm sao lấy lại niềm tin của người tiêu dùng?

Rõ ràng là cần có rất nhiều giải pháp để ‘xốc’ lại. Đó là cần một cơ chế giám sát nghiêm cẩn, không tạo kẽ hở cho cán bộ có thể lợi dụng quyền hạn. Cần ‘xốc’ lại Cục An toàn thực phẩm, việc ‘xốc’ lại không đến từ số lượng nhân sự mới hay kiện toàn bộ máy, mà ở chất lượng cán bộ, cán bộ phải ‘học thuộc bài, làm đúng việc’, phải thực sự trong sáng, đặt đạo đức công vụ lên hàng đầu.

Ngoài ra cần cải thiện, rà soát quy trình cấp chứng nhận an toàn thực phẩm; minh bạch hơn quy trình cấp phép và hậu kiểm. Cần có cơ quan độc lập trong thanh tra giám sát nội bộ và xử lý vi phạm cán bộ; xây dựng một hệ thống pháp luật chuyên ngành về thực phẩm chặt hơn; tăng vai trò giám sát của báo chí và người tiêu dùng.

Khi mọi biện pháp, nhiều trách nhiệm được nhìn nhận lại nghiêm túc trước ‘tảng băng’ tồn tại lâu năm thì khi đó môi trường thực phẩm an toàn và niềm tin của người dân mới được xây dựng lại.

23 cán bộ ở Cục An toàn thực phẩm bị khởi tố, nhiều khâu chuyên môn bị ‘đứt gãy’.

Thị trường thực phẩm chức năng (TPCN) hiện đang đối mặt với nhiều vấn đề nghiêm trọng liên quan đến chất lượng và an toàn. Sự phát triển nhanh chóng của thị trường này đã dẫn đến nguy cơ tiềm ẩn từ hàng loạt sản phẩm kém chất lượng, giả mạo, và không rõ nguồn gốc. Các cơ quan bảo vệ pháp luật đã và đang tích cực làm rõ những vấn đề này, cho thấy sự tồn tại của ‘bóng tối’ ở thị trường TPCN.

Theo thống kê từ Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế), từ đầu năm đến nay, các đơn vị đã xử lý hơn 34.000 vụ vi phạm, bao gồm hơn 8.200 vụ buôn bán hàng cấm, hơn 25.100 vụ gian lận thương mại và hơn 1.100 vụ hàng giả quy mô lớn có liên quan đến mặt hàng TPCN. Gần đây, Cơ quan CSĐT Bộ Công an đã xác định được 12 sản phẩm thực phẩm, dinh dưỡng (sữa dạng bột), có chỉ tiêu chất lượng các chất chính chỉ đạt dưới 70% so với mức công bố, được xác định là hàng giả (về chất lượng).

Nhiều sản phẩm được quảng bá rầm rộ với công dụng được ‘thần thánh hóa’ như điều trị ung thư, tăng chiều cao, giảm cân cấp tốc… nhưng qua kết quả kiểm định thì thành phần không hề tương xứng với công bố trước đó. Một số tổ chức, cá nhân còn lợi dụng danh tiếng của người nổi tiếng, KOL, nghệ sĩ để quảng bá sản phẩm sai lệch, biến TPCN thành ‘thuốc chữa bệnh’ mà dường như quên mất rằng, chất lượng thực sự vẫn còn đang bỏ ngỏ sau tờ giấy kiểm định.

Nguyên nhân đầu tiên dẫn đến tình trạng này xuất phát từ lợi nhuận khổng lồ mà ngành hàng này mang lại. Chỉ cần vài chục nghìn đồng để sản xuất ra một sản phẩm giả, nhưng có thể bán với giá từ vài trăm nghìn đến cả triệu đồng. Sự chênh lệch lợi nhuận quá lớn cùng với chế tài xử lý chưa đủ sức răn đe đã khiến nhiều đối tượng bất chấp pháp luật, trục lợi trên sức khỏe cộng đồng.

Bên cạnh đó, một trong những nguyên nhân cốt lõi chính là những kẽ hở trong khung pháp lý hiện hành. Thực tế, khung pháp lý hiện nay cho phép tổ chức, cá nhân được phép tự công bố sản phẩm TPCN trước khi đưa ra thị trường. Đây được xem là ‘lỗ hổng lớn’ khi cho phép hàng loạt sản phẩm trôi nổi dễ dàng xuất hiện trên thị trường với hình thức hợp pháp, nhưng chất lượng chưa được kiểm chứng.

Ông Vũ Văn Trung, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam, thông tin: ‘Người tiêu dùng phản ánh rất nhiều về các sản phẩm TPCN quảng cáo sai sự thật, công dụng phóng đại, thậm chí ảnh hưởng đến sức khỏe mà khi khiếu nại không tìm được ai chịu trách nhiệm. Nguyên nhân sâu xa là do cơ chế tự công bố đã tạo điều kiện để nhiều doanh nghiệp làm ăn chụp giật đưa hàng ra thị trường mà không bị kiểm soát về chất lượng thật sự’.

Các nền tảng thương mại điện tử, mạng xã hội chưa buộc trách nhiệm xác thực nguồn gốc, dẫn đến người tiêu dùng như lạc giữa ‘ma trận’ quảng cáo. Vụ việc ‘sữa giả’ Hofumil Gold Plus, Hapomil lọt vào các cơ sở y tế lớn là một minh chứng. Điều này cho thấy ngay cả hệ thống y tế, bệnh viện – nơi đáng tin tưởng nhất cũng có thể là nơi hàng giả xâm nhập, gây hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe và lòng tin.

Thêm vào đó, cơ chế phối hợp giữa các cơ quan liên ngành như Bộ Y tế, Bộ Công Thương, Bộ Khoa học và Công nghệ trong việc kiểm soát nội dung quảng cáo, nguồn gốc sản phẩm và xử lý vi phạm vẫn chưa đồng bộ. Điều này dẫn đến nhiều sản phẩm kém chất lượng thoát khỏi vòng kiểm soát.

Luật sư Bùi Quang Thu, Đoàn Luật sư Hà Nội, nhìn nhận: Ngoài việc ‘bịt’ kẽ hở pháp lý hiện hành, cần xem xét một cách nghiêm túc trách nhiệm người đứng đầu bộ ngành, chính quyền cơ sở (chịu trách nhiệm về quản lý sản phẩm, an toàn thực phẩm). Làm chặt, làm nghiêm, làm quyết liệt và minh bạch trong xử lý cán bộ có liên quan, cán bộ chịu trách nhiệm là cách tốt nhất để bảo vệ sức khỏe, quyền, lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng.

Trước thực trạng trên, Bộ Y tế đang hoàn thiện dự thảo sửa đổi Nghị định 15/2018/NĐ-CP với hàng loạt điểm mới có tính đột phá. Trong đó, điểm đáng chú ý nhất là chuyển từ ‘tự công bố sản phẩm’ sang ‘đăng ký bản công bố’ với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền. Điều này có nghĩa là trước khi đưa sản phẩm ra thị trường, doanh nghiệp phải cung cấp bằng chứng khoa học về độ an toàn, công dụng và thành phần.

Dự thảo cũng đề xuất tăng mức xử phạt vi phạm hành chính gấp 1,2 – 2 lần hiện hành, đồng thời mở rộng các hành vi có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe người dùng. Đặc biệt, các hành vi quảng cáo sai sự thật, lợi dụng uy tín cá nhân để lừa người tiêu dùng cũng sẽ được đưa vào nhóm vi phạm nghiêm trọng cần xử lý nghiêm.

Cùng với đó, cơ quan chức năng cần tăng cường hậu kiểm định kỳ. Các hệ thống truy xuất nguồn gốc như iTrace247, truyxuat.gov.vn cần được phổ biến rộng rãi, buộc doanh nghiệp minh bạch thông tin sản phẩm và quá trình lưu thông.

Ngoài ra, cần rà soát, sửa đổi Luật Quảng cáo và Luật Bảo vệ người tiêu dùng để gắn trách nhiệm pháp lý đối với các nền tảng thương mại điện tử, KOL và người nổi tiếng. Khi người nổi tiếng tiếp tay quảng cáo hàng giả, cần có chế tài mạnh, không chỉ dừng lại ở mức phạt tiền mà nên áp dụng hình thức tạm đình chỉ việc quảng cáo hoặc buộc công khai xin lỗi.

Một điểm đáng chú ý khác là đề xuất sửa đổi cũng nhằm làm rõ và phân biệt rạch ròi giữa các nhóm thực phẩm thông thường với nhóm thực phẩm bổ sung có tính đặc thù và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người tiêu dùng. Người dân cần biết phân biệt rõ thực phẩm chức năng và thuốc chữa bệnh, không tin vào quảng cáo ‘giật gân’ và cần kiểm tra kỹ nguồn gốc sản phẩm qua tem truy xuất, mã QR và giấy công bố. Mỗi người tiêu dùng chính là ‘thanh tra tại chỗ’ góp phần làm sạch thị trường.

Ông Nguyễn Thanh Phong, nguyên Cục trưởng Cục An toàn Thực phẩm (ATTP) Bộ Y tế, vừa bị khởi tố lần thứ hai, cùng 17 bị can khác, liên quan đến tội ‘Nhận hối lộ’ và ‘Đưa hối lộ’. Các hành vi này đều liên quan đến việc cấp khống hồ sơ công bố sản phẩm thực phẩm chức năng. Kết quả điều tra ban đầu cho thấy, các bị can, gồm cả doanh nhân, đã hối lộ số tiền rất lớn để được ‘cấp phép’ cho sản phẩm không đạt tiêu chuẩn, sau đó bán ra thị trường.

Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an đã khởi tố vụ án ‘Đưa hối lộ’ và ‘Nhận hối lộ’, liên quan đến ông Nguyễn Thanh Phong và 17 cá nhân khác, trong đó có 14 người là lãnh đạo, cán bộ của Cục ATTP và các đơn vị trực thuộc Bộ Y tế. Các bị can còn lại là chủ của các doanh nghiệp.

Quá trình điều tra cho thấy, Công ty TNHH Khoa học TSL đã làm giả các phiếu kết quả thử nghiệm sản phẩm và bán cho nhiều doanh nghiệp, trong đó có Công ty Herbitech. Mục đích là hợp thức hóa hồ sơ đăng ký sản phẩm thực phẩm chức năng giả để đưa ra thị trường.

Mặc dù Trung tâm Ứng dụng và Đào tạo An toàn thực phẩm không có chức năng thẩm định hồ sơ đăng ký công bố sản phẩm, ông Nguyễn Thanh Phong, với vai trò là Cục trưởng, đã giao nhiệm vụ thẩm định cho Trung tâm này. Điều này tạo điều kiện cho các doanh nghiệp ‘chạy hồ sơ’ bằng cách nộp tiền qua trung gian, để hồ sơ được cấp khống.

Cơ quan điều tra xác định, nhóm cán bộ, lãnh đạo liên quan đã cấp khống hơn 10.000 hồ sơ công bố sản phẩm thực phẩm, nhận hối lộ trên 75 tỷ đồng. Trong đó, cá nhân ông Nguyễn Thanh Phong đã nhận hơn 60 tỷ đồng trong giai đoạn 2015-2024.

Những bị can khác bị khởi tố gồm có: Đinh Quang Minh – nguyên Giám đốc Trung tâm; Nguyễn Thị Minh Hải – nguyên Phó Giám đốc; Lê Thị Hiên, Phạm Duy Bình, Nguyễn Thị Minh, Phạm Tuyết Mai – nguyên chuyên viên, nhân viên hợp đồng.

Ngoài ra, một số lãnh đạo cấp Cục, Phòng khác cũng bị khởi tố: Nguyễn Hùng Long – nguyên Phó Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm; Lê Hoàng – Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, nguyên Trưởng phòng Quản lý tiêu chuẩn Cục ATTP…

Vụ án do Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về kinh tế, tham nhũng, buôn lậu (C03 – Bộ Công an) thụ lý. Nó liên quan đến đường dây sản xuất và tiêu thụ hàng trăm tấn thực phẩm chức năng giả do Nguyễn Năng Mạnh – Giám đốc Công ty MegaPhaco, Chủ tịch HĐQT Công ty MediUSA, cầm đầu.

Theo kết quả điều tra ban đầu, ông Nguyễn Thanh Phong cùng 4 cán bộ khác tại Cục An toàn thực phẩm đã thông đồng nhận tiền ‘lobby’ từ Nguyễn Năng Mạnh nhằm bỏ qua các vi phạm, hợp thức hóa hồ sơ.

Cục ATTP đã cấp 4 Giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện an toàn thực phẩm; Cấp 207 Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm cho 207 sản phẩm của 9 công ty do Nguyễn Năng Mạnh điều hành.

Những hành vi này tạo điều kiện để đường dây thực phẩm chức năng giả hoạt động quy mô lớn, trục lợi bất chính, gây thiệt hại nghiêm trọng về sức khỏe người tiêu dùng và trật tự xã hội.

Tại cơ quan điều tra, ông Phong khai đã từng nhận 250 triệu đồng, trong đó có 50 triệu đồng trong phong bì do ông Cao Văn Trung (nguyên Phó trưởng Phòng Giám sát ngộ độc) đưa với lời nhắn: ‘doanh nghiệp cảm ơn’.

Cơ quan điều tra xác định, từ năm 2016, nhóm đối tượng gồm: Nguyễn Năng Mạnh; Đỗ Mạnh Hoàng – Giám đốc Công ty MediPhar; Khúc Minh Vũ – Giám đốc Công ty Việt Đức; Phạm Thị Hường – Kế toán trưởng hệ thống 4 công ty; Lê Thị Toan – Thủ quỹ 6 công ty (gồm MediPhar, MediUSA, MegaLife, Hùng Phương, MegaPhaco, Việt Đức)… đã thành lập và điều hành hệ thống các doanh nghiệp để sản xuất, đóng gói, nhập nguyên liệu, và tiêu thụ thực phẩm chức năng giả trên toàn quốc.

Thủ đoạn của nhóm là dán nhãn mác ‘nhập khẩu từ Mỹ, châu Âu’ nhưng thực chất sử dụng nguyên liệu Trung Quốc, trôi nổi trên thị trường. Một số sản phẩm có chất lượng dưới 30% so với công bố, nhắm đến nhóm người già và trẻ em.

Khi bị điều tra, các đối tượng đã tẩu tán, tiêu hủy nguyên liệu, đóng cửa nhà máy để tránh bị phát hiện.

Kết quả khám xét, Bộ Công an thu giữ khoảng 100 tấn thực phẩm chức năng giả, đủ loại, phân phối rộng khắp cả nước.

Hai vụ án liên quan đến ông Nguyễn Thanh Phong và các bị can tại Cục An toàn thực phẩm phản ánh sự cấu kết có hệ thống giữa quan chức quản lý ngành y tế và các doanh nghiệp sản xuất thực phẩm chức năng, gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng đối với sức khỏe người dân, môi trường kinh doanh và uy tín ngành y tế.

Bộ Công an đang tiếp tục mở rộng điều tra, làm rõ toàn bộ hành vi vi phạm để xử lý theo quy định của pháp luật.