Trong thời đại hiện nay, sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) đã và đang thay đổi cách thức làm việc của các cá nhân. Tuy nhiên, hiệu suất tổ chức vẫn chưa có những chuyển biến đáng kể. Vậy nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là gì? Có phải vì thiếu tầm nhìn, thiếu không gian thử nghiệm, và thiếu một cộng đồng nội bộ dám học hỏi?
Qua trực giác và các khảo sát tại Mỹ và Đan Mạch, chúng ta thấy rằng AI rõ ràng đang giúp tăng năng suất cá nhân. Người lao động có thể tiết kiệm hàng chục phút mỗi ngày, năng suất lao động tăng gấp 3 lần. Tại Việt Nam, nhiều doanh nghiệp như ngân hàng, viễn thông và tập đoàn đã chứng kiến nhân viên rút ngắn thời gian phân tích báo cáo, viết email, thậm chí viết code hay dựng bài thuyết trình PowerPoint bằng cách sử dụng AI.
Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra là tại sao sự hiệu quả này lại không lan sang cấp độ tổ chức? Có thể do “các cơ bắp tổ chức” như văn hoá, quy trình, và mô hình khuyến khích đã teo đi sau bao năm lệ thuộc vào tư vấn và giải pháp đóng gói. Doanh nghiệp thường quen với việc “mua giải pháp”, chứ không quen tự làm thí nghiệm với tương lai.
Nhà nghiên cứu Mollick đã chỉ ra rằng ba lực: Lãnh đạo, Phòng thí nghiệm, và Cộng đồng là ba bánh răng của vòng học tập tổ chức. Đây chính là “tam giác thích ứng AI”. Để triển khai AI thành công, cần có sự hỗ trợ từ lãnh đạo, phòng thí nghiệm và cộng đồng. Lãnh đạo cần có tầm nhìn xa và khuyến khích thử nghiệm, phòng thí nghiệm cần có không gian để thử nghiệm và phát triển AI, còn cộng đồng cần có tinh thần học hỏi và đổi mới.
Một số doanh nghiệp đã bắt đầu xây dựng “tam giác thích ứng AI” này. Một trường đại học lớn đã đưa ra định hướng rõ ràng: không cấm, không sợ, khuyến khích thử nghiệm AI. Phòng công nghệ thông tin và Trung tâm Đổi mới sáng tạo đã trở thành Phòng thí nghiệm giúp thử nghiệm tác nhân AI nội bộ để xử lý email sinh viên và tự động hoá phản hồi.
Tuy nhiên, điều khiến nhiều người trăn trở nhất là sự im lặng của người lao động khi sử dụng AI. Họ là những “robot bí mật”. Trong một doanh nghiệp nhà nước, một nhóm kỹ sư viễn thông âm thầm dùng ChatGPT để tạo báo cáo bảo trì máy móc, tăng độ chính xác và tiết kiệm công sức. Nhưng họ không dám nói, vì sợ bị hiểu nhầm là lười biếng hoặc vi phạm quy định về bảo mật.
Để khuyến khích người lao động sử dụng AI một cách công khai và an toàn, lãnh đạo doanh nghiệp cần tạo ra một “vùng cho phép” (sandbox) để thử nghiệm AI. Đây là nơi mà người lao động có thể thử nghiệm AI mà không sợ bị phán xét hoặc vi phạm quy định. Phần thưởng cho những người dám thử nghiệm và đổi mới cũng cần được thiết lập, không nhất thiết là tiền mà có thể là được nghỉ thêm, được thăng chức, được tham gia nhóm thí điểm.
Cuối cùng, AI không chỉ là công cụ, mà là phép thử sự trung thực, sự cam kết của lãnh đạo và hiệu quả của tổ chức. Để thích ứng với AI, cần có một tầm nhìn xa, một không gian thử nghiệm và một cộng đồng nội bộ dám học hỏi. Chỉ khi có sự kết hợp của ba yếu tố này, doanh nghiệp mới có thể tận dụng được sức mạnh của AI và đạt được hiệu suất tổ chức tốt hơn.
